اپیزود اول: دیدنِ دُم شیر

# اپیزود اول: معرفی پادکست «شَک» و عنوان «فراسوی نیک و بد» —-----------شروع موسیقی ابتدا Manfred-Meditation از 00:00 تا 00:36 - intro.mp3 سلام! من احسان هستم. به اولین قسمت پادکست «شَک» خوش اومدید. قراره تو این پادکست، سفری عمیق داشته باشیم به دنیای یکی از مهم‌ترین و البته خطرناک ترین کتاب‌های تاریخ فلسفه: «فراسوی نیک و بد» نوشته‌ی فریدریش نیچه؛ فیلسوفی که خیلی از ما اون رو با «چنین گفت زرتشت» می‌شناسیم.". مطالب فلسفی ای رو میخونیم که لازم نیست برای فهمیدن‌شون فیلسوف باشیم و فقط نیاز به مقدار زیادی شجاعت و مقدار کمی کنجکاوی داره . اگه براتون سوال پیش اومده که آیا من فلسفه خوندم؟ خیر.و شما هم برای درک این کتاب نیازی به پیش‌زمینه‌ی فلسفی ندارید. و اتفاقا خود نیچه هم اومده تا با هم تیشه برداریم و بزنیم به ریشه‌ی فیلسوف‌ها و فلسفه‌هایی که تا اون زمان وجود داشته. به تعبیر شوپنهاور- فیلسوفی که نیچه در دورانی خیلی تحت تاثیرش بود - فلسفه اومده تا مفاهیم پیچیده را قابل فهم کنه، نه مثل شعر، پیچیدگی‌های بیشتر به مفاهیم ساده اضافه کنه. مما هم می‌خوایم از فلسفه‌ی نیچه، یه چراغ‌قوه بسازیم که بندازیم به تاریک‌ترین گوشه‌های ذهنمون و گره‌هاش رو پیدا کنیم؛ و این گره‌ها فقط گره‌های فلسفی نیستن. چون همین «فراسوی نیک و بد» بستر خیلی از بحث‌های روانشناسی مدرن هم هست؛ نیچه رو یکی از پیشگامان فلسفه‌ی اگزیستانسیال می‌دونند و ردپای پررنگش رو می‌تونید تو نوشته‌های سه غول روانشناسی قرن بیستم، یعنی فروید، یونگ و آدلر، به وضوح ببینید. خلاصه که، امروز هر جا صحبت از «روان» و «انسان» و «معنای زندگی» باشه، محاله که به این کتاب ارجاع ندن.. . # چرا «فراسوی خیر و شر»؟ —-------------شروع موسیقی سرتیتر Manfred-Meditation از 05:32 تا 05:47 - 3_44_5.mp3 خب حالا یه تیزر چند ثانیه ای از سفری که قراره بریم بهتون بدم. این کتابی که دستمونه، «فراسوی نیک و بد»، مثل یه ساختمون ۹ طبقه می‌مونه که نیچه قراره ما رو طبقه به طبقه با خودش بالا ببره تا ازون بالا بتونیم زندگی رو ببینیم. کل این ساختمون از ۲۹۶ تا تیکه یا به قول خود نیچه «جملات قصار» ساخته شده. و قول من به شما تو پادکست «شَک» اینه که قراره پله‌های این ساختمون رو یکی یکی با هم بالا بریم و هیچ جمله‌ای رو جا نمی‌ندازیم. اما این سفر از کجا شروع می‌شه؟ نیچه دست ما رو می‌گیره و صاف می‌بره سر اصل مطلب. اولین کاری که می‌کنه اینه که یه علامت سوال گنده می‌ذاره جلوی مقدس‌ترین کلمه‌ی دنیا: «حقیقت». ازمون می‌پرسه این چیزهایی که به اسم حقیقت به خوردمون دادن، واقعاً حقیقت داره؟ وقتی که ذهن ما رو با این سوال به هم ریخت، تازه می‌ره سراغ مرحله‌ی بعد: شخم زدن تمام اخلاقیات. تمام چیزهایی که به ما گفتن «خوبه» یا «بده». و همه‌ی اینا رو می‌گه که ما رو به مقصد نهایی برسونه: جایی که دیگه اسیر برچسب «نیک» و «بد» نباشیم. جایی که خودمون بایستیم و با شجاعت، ارزش‌های زندگی خودمون رو خلق کنیم. ترجمه کتاب و رویکرد ما 5.1 حالا سوال اینه که این سفر رو با کدوم نقشه راه میریم؟ برای این پادکست، من سراغ ترجمه انگلیسی هلن زیمرن رفتم. که می‌تونید به راحتی تو «پروژه گوتنبرگ» پیداش کنید. اما چرا دقیقاً همین ترجمه؟ اول چون هلن زیمرن یه مترجم معمولی نبوده، خودش دو سال از نیچه جوون‌تر بوده و حتی مدتی باهاش در ارتباط مستقیم بوده. یعنی کسیه که واقعاً نیچه رو زندگی کرده! دوم اینکه، هر ترجمه‌ای ممکنه مثل یه فیلتر عمل کنه و رنگ و بوی بعضی کلمات رو عوض کنه. 5.2 برای همین، من همیشه یه چشمم به متن آلمانی اصلیه. و چون انگلیسی و آلمانی ریشه‌های مشترک زیادی دارن، این تطبیق برام راحت‌تره و اجازه می‌ده دقیق‌ترین مفهوم رو پیدا کنم. پس تو این پادکست هر جا لازم باشه، سراغ ریشه‌ی آلمانی و انگلیسی کلمات هم میریم تا مطمئن بشیم هیچ ظرافتی از دست نمی‌ره. 6.1 یه نکته‌ی دیگه هم هست: می‌دونم که بعضی وقت‌ها برای فهمیدن نیچه، لازمه یه پله عقب‌تر بریم و یه سری پیش‌زمینه‌ها رو بدونیم. هر جا احساس کنم همچین نیازی هست، یا خودم اون پیش‌زمینه‌ها رو براتون توضیح میدم، یا اگه پادکست دیگه‌ای به بهترین شکل ممکن اون رو توضیح داده باشه، حتماً با شما به اشتراک می‌ذاریم و حتی بخشی ازش رو براتون پخش می‌کنیم. 6.2 خلاصه هدف اینه که هیچ ابهامی نمونه. احساااان، آیا لازمه حتما کل این کتابو بخونیم؟ مثلا نمیشه یه خلاصه بگی که کنه مطلبو بگیریم و انقدرم وقت نذاریم؟ راستش اگه می‌شد، نیچه این کتاب رو انقدر عمیق و لایه لایه نمی‌نوشت و امروز این همه ارزش نداشت. هر خلاصه‌ای، از فیلتر ذهن من رد میشه و تبدیل به برداشت شخصی من میشه. 8.1 هدف من اینه که هر چیزی که نیچه گفته، بدون دستکاری و اضافه کردنِ نظر شخصی، به شما منتقل بشه. یا حداقل، بعد از شنیدن، فضای کافی برای تفکر خودتون باز باشه. چون دستکاری توی فلسفه‌ی کسی مثل نیچه، یه بازی خطرناکه. یادتون میاد اول گفتم نیچه یه فیلسوف «خطرناک» هم هست؟ دقیقاً همینجاست که خطرش رو می‌بینیم. مثلاً همین خواهر خودش، با دستکاری‌هاش، فلسفه‌ی نیچه رو تبدیل کرد به تئوری محبوب حزب نازی! نیچه ای که خودش از ایده‌های نازی‌ها بیزار بود و حتی به خاطر همین موضوع، رابطه‌اش با بهترین دوستش واگنر و حتی خواهرش قطع شده بود. هیتلر تو مراسم ختم خواهر نیچه شرکت کرد! ببینید چقدر تفسیر غلط می‌تونه خطرناک باشه؟ 8.2 برای اینکه عمق این فاجعه رو بهتر درک کنیم، می‌خوایم بخشی از دیپ پادکست رو از زبان «آرمان» از اپیزود «زندگینامه‌ی فردریش نیچه»، بشنویم که چه اتفاقی افتاد: از ۲۸:۴۵ تا ۳۴:۲۰ https://youtu.be/13r0Wv6Fzzs?si=cRdYLpKeZ0130By0 # نگاهی کوتاه به نیچه و فلسفه‌اش حالا یه هشدار دوستانه هم بهتون بدم: اگه از زندگی‌تون کاملاً راضی هستید و حالتون خوبه، شاید این پادکست اصلاً برای شما نباشه. اما... اگه ته دلتون یه خلأ هست که نمی‌دونید چیه، پس به پادکست «شَک» خوش اومدید. چون شما احتمالاً «دم شیر» زندگی رو از زیر پرده دیدید و زنگ خطر تو وجودتون آژیر می‌کشه. نیچه هم کسی نیست که بخواد دوباره اون دم رو قایم کنه؛ اتفاقاً اومده تا اون پرده رو کنار بزنه و بگه: «هان! فقط دمش رو دیده بودی! بیا کل شیرو رو ببین!» —-------------شروع موسیقی سرتیتر Manfred-Meditation از 06:35 تا 06:41 - 7_21_1.mp3 10.1- حالا بریم سراغ خودِ اسم کتاب: «فراسوی نیک و بد». مگه میشه کسی که تو ۲۴ سالگی جوان‌ترین استاد زبان‌شناسی دانشگاه بازل شده، الکی یه اسمی انتخاب کرده باشه؟ هر کلمه‌ش یه دنیا حرفه. «فراسوی نیک و بد» که انگلیسی ترجمه شده Beyond good and evil 10.2 - کلمه‌ی «فراسو» از کلمه‌ی آلمانی Jenseits میاد. فقط هم به معنی مثلا «بیرون» یا «خارج» یه جا نیست. یعنی عبور کردن از مرز. یعنی دیگه تو اون چارچوب بازی نکردن. نیچه نمی‌گه بیاید جای خوب و بد رو عوض کنیم، یا یه لیست جدید از خوبی‌ها و بدی‌ها بنویسیم. میگه اصلاً بیاید کل این بازی رو بذاریم کنار. بیاید از این دوگانگی خارج بشیم و از یه جای بالاتر بهش نگاه کنیم. یه تفکر فرا اخلاقی داره مطرح میکنه. 10.3 - (ببین مثلا با صدای بوق و ترافیک و بعد صدای سکونت کهکشانی شاید حس بهتری منتقل شود) اگه با یه مثال بخوام بگم: فکر کنید ما یه فضانوردیم. رو زمین، خب درگیر زیبایی درخت‌ها و زشتی ترافیک و دودیم. حالا وقتی همین فضانورد میره تو فضا و از اون بالا به زمین نگاه می‌کنه، چه اتفاقی می‌افته؟ اون کره آبی معلق تو سیاهی بی‌نهایت رو می‌بینه. .1 10.4- دیگه ترافیک و سروصدا براش بی‌معنی میشن. یه درک کاملاً جدید از «دنیا» پیدا می‌کنه ، و شاید مثل مایکل کالینز فضانورد آپولو ۱۱، هم مسحور زیباییش بشه و در عین حال درگیر ترسی که اینبار نه از روی نادانی، بلکه آگاهی به نادانایی خودش میاد 10.4.2 ب که به درستی آنکس که نداند و بداند که نداند، لنگان خرک خویش به مقصد برساند. 10.4.3 نیچه هم از ما می‌خواد همین کار رو با «اخلاق» بکنیم. ازش فاصله بگیریم و از یه دید بالاتر بهش نگاه کنیم —-------------شروع موسیقی سرتیتر Manfred-Meditation از 08:47 تا 08:52 - 9_12_5.mp3 11.1. حالا بجای نیک و بد، به نظرم نیک و شر ترجمه بهتری میتونست باشه. نیک و بد ترجمه شده از کلیمه های آلمانی Gut 11.2 و bose 11.3 حالا Bose در آلمانی ذاتا پلید و شر مطلقه. چیزیه که مخربه ، شیطانیه. Gut در جبهه مقابله ینی نیک ولی یه کم شدت بار معناییش معتدل تره. پس توی این دو کلمه متضاد، در شدتشون تقارن نداریم ولی هر دو کلمه هم یه مفهوم گسترده ای دارن و محدوده بزرگتری از صرفا خوب و بد و صرفا حوزه اخلاقی رو در بر میگیرن. حالا حتی همین عدم تقارن در شدت کلمات هم خودش شاید یه کلید باشه. انگار نیچه می‌خواسته از همون اول نشون بده چطور توی فلسفه های اونزمان مفهوم شر بصورت افراطی شیطان سازی شده و مثلا در اخلاق مسیحی یه دوگانگی سخت گیرانه بین دو مفهوم خیر و شر رو شکل داده. از دید نیچه خیر و شر مطلق وجود نداره و بسته به زمان و مکان و دید شخص این مفاهیم میتونه عوض بشه. حتی میتونه جاشون هم عوض بشه. فضایل اخلاقیه یه دوره مثل … افتخار به دوئل کردن و کشتن حریف برای دفاع از شرف، تبدیل بشه به یک حرکت وحشیانه و ضد اخلاقی توی یه دوره‌ی دیگه. این رو نیچه توی متن توضیح بیشتری میده و اینجا به همین بسنده میکنم که حتی مفاهیم خوب و بد رو قراره تو ذهنمون ببریم زیر چاقوی نیچه و جراحی عمیقی بکنیم. 11.4- و هدف چیه؟ رفتن به فراسوی نیک و بد یعنی آزاد کردن خودمون از «اخلاق گله‌ای». یعنی رها شدن از اون احساس گناهی که جامعه و فرهنگ تو وجود ما کاشته. نیچه نمی‌خواد ما آدم‌های بی‌اخلاقی بشیم؛ می‌خواد ما خودمون «خالق ارزش‌های خودمون» باشیم. به قول معروف، نمی‌خواد بهمون ماهی بده، می‌خواد ماهیگیری یادمون بده. نمی‌خواد به ما بگه چی درسته چی غلط؛ می‌خواد راه و چاه رو نشون بده که خودمون یاد بگیریم آزاد و بدون پیش‌داوری فکر کنیم. حرف حسابشم اینه: ارزش زندگی از خودِ خودِ زندگی میاد، نه از یه سری قوانین اخلاقی که یکی دیگه برامون نوشته. —-------------شروع موسیقی سرتیتر Manfred-Meditation از 11:54 تا 12:05 - 11_28_4.mp3 .12.1- اما داستان به اسم کتاب ختم نمیشه. زیر اسم کتاب یه جمله‌ی دیگه نوشته: «درآمدی بر فلسفه‌ی آینده». ولی کلمه‌ی «درآمد» اینجا حق مطلب رو ادا نمی‌کنه. وقتی برمی‌گردیم به متن اصلی آلمانی و ترجمه‌ی انگلیسیش، می‌بینیم نیچه از کلمه‌ای استفاده کرده که دقیقاً به معنی «پیش‌درآمد» یا Prelude تو موسیقیه. یعنی اون قطعه‌ی کوتاهی هست که قبل از شروع سمفونی اصلی زده میشه تا فضا رو آماده کنه. و اینجاست که همه چیز جالب میشه! یادتون نره که نیچه فقط یه فیلسوف نبود، خودش یه موسیقی‌دان و آهنگ‌ساز کاردرستی هم بود. پس این انتخاب کلمه، اتفاقی نیست. 12.2 - این کلمه‌ی «پیش‌درآمد» داره به ما یه کد مهم میده: نیچه این کتاب رو آخرِ خط نمی‌دونه. این کتاب یه نسخه یا مانیفست نهایی نیست؛ فقط داره صحنه رو برای یه اتفاق بزرگتر آماده می‌کنه. برای چی؟ برای اومدنِ «فلاسفه‌ی آینده». همون انسان‌های آزادی که بعداً بهشون میگه اوبرمنش یا ابرانسان. پس «فراسوی نیک و بد»، خودِ مقصد نیست، فقط نقشه‌ی رسیدن به مقصده. یه مرحله‌ی گذار برای اینکه اول جرأت کنیم ارزش‌های قدیمی رو ببریم زیر سوال، تا بعد بتونیم سیستم ارزش‌گذاری جدید خودمون رو بسازیم. 12.3 و البته با همین عبارت ساده‌ی «فلسفه‌ی آینده»، داره رسماً به کل فلسفه‌ی قبل از خودش اعلام جنگ می‌کنه. مثلاً تو همین کتاب، صاف میره تو دل افلاطون. میگه آقا ایده‌ی «خیر مطلق» تو، بزرگترین اشتباه تاریخ فلسفه بوده! بعد هم بی‌رحمانه می‌افته به جون غول‌هایی مثل دکارت و کانت. حالا شاید بگید آخه ما کی باشیم که نقد ارسطو و کانت رو بفهمیم؟ اینجاست که هنر نیچه معلوم میشه. فرض کنید ما خودمون گچ‌کار حرفه‌ای نیستیم. به یه دیوار سفید نگاه می‌کنیم و میگیم به به چقدر صافه. اما وقتی یه اوستا کار میاد، یه چراغ میندازه روی دیوار و پستی بلندی‌ها و موج‌ها رو نشونمون میده، اونوقته که ما هم عیب کار رو می‌فهمیم. نیچه همون اوستا کاره‌ست. قراره چراغ بندازه روی دیوارهای فلسفه تا ما هم مثل یک متخصص، اشکالات رو ببینیم. 12.4 حالا دعوتتون میکنم یه قسمتی از تحلیل اسم کتاب رو هم از پادکست ایستگاه فلسفه در اپیسود نیچه به زبان ساده گوش کنین از ۳۳:۰۲ تا ۳۵:۱۶ https://youtu.be/K3K8bXa17Sc?si=MYR6qe-td2Igo42f 13.1- شاید الان با خودتون بگید "یه اپیزود کامل فقط برای اسم و زیرنویس کتاب؟ چقدر قراره کُند پیش بریم؟". و حق با شماست. 13.2 ما داریم آگاهانه با وسواس پیش میریم. مثل ساختن یه ساختمون بلند، اول باید یه پی و فونداسیون محکم بریزیم. این اپیزودهای اول، همون فونداسیونست. و قول میدم هرچقدر الان عمیق‌تر و با طمأنینه پیش بریم، جلوتر که بریم، سرعت و لذت درک‌مون چند برابر میشه. داریم برای یه سفر طولانی، درست و حسابی آماده میشیم. 13.3 بخشی از این فونداسیون، شناختن خودِ معمار این بناست. یه قاعده‌ ای که اتفاقاً خود نیچه بهمون یاد داده: میگه اگه می‌خوای فلسفه‌ی یه نفر رو بفهمی، اول باید زندگی و زمانه‌اش رو بشناسی. ما هم می‌خوایم به قانون خودش عمل کنیم. قبل از اینکه وارد کلمه‌های کتاب بشیم، می‌خوایم یه سفر کوتاه بریم به دنیای خودِ فریدریش نیچه. بفهمیم این مرد از کجا اومد و چی بهش گذشت که تصمیم گرفت پتک برداره و به ریشه‌ی تمام فلسفه‌های قبل از خودش بزنه. خب، فریدریش نیچه کیه اصلاً؟ یه فیلسوف آلمانی که انگار با یه پُتک به دنیا اومده بود تا بزنه زیر میز تمام ارزش‌هایی که جامعه براش مقدس بود. اون یه کلمه رو فریاد می‌زد: «زندگی». و با هر چیزی که بوی «ضد زندگی» می‌داد، می‌جنگید. برای همین بهش میگن یکی از اولین فیلسوف‌های اگزیستانسیال؛ چون هدفش این بود که خلاقیت و سرزندگی رو به تک تک ما برگردونه. چطوری؟ با آتیش زدن تمام عقیده‌هایی که جلوی زندگی قد علم کرده. —--شروغ موسیقی پایان Heldenklage از 01:13 تا 01:37 - end.mp3 14.1 برای ادامه این سفر در زندگی نیچه، می‌خوام شما رو به یک منبع فوق‌العاده ارجاع بدم. دوستان ما در پادکست «بیوگو»، اپیزود هشتم‌شون رو به زندگی نیچه اختصاص دادن و کارشون بی‌نظیره. من قویاً توصیه می‌کنم این اپیزودی که الان فقط شروعش رو میذارم، کامل بشنوید. لینکش رو هم براتون در توضیحات گذاشتم. 14.2 با این توصیه، منم ازتون خداحافظی می‌کنم. خیلی ممنونم که تو این اپیزود اول، همراه پادکست «شَک» بودید. در اپیزود بعدی، دیگه رسماً وارد کتاب میشیم و «مقدمه» رو با هم کالبدشکافی می‌کنیم. اگه هر نظر، پیشنهاد یا انتقادی داشتید، من تو اینستاگرام پادکست به آدرس shak.podcast منتظر شنیدن صداتون هستم. (موسیقی اوج می‌گیرد و اپیزود تمام می‌شود) از ۳:۵۵ تا ۲۱:۵۵ اگر طولانی شد از ۰۰:۰۰ تا حدود ۶:۳۰ https://shenoto.com/album/podcast/52149/اپیزود-۰٨-–-من-دینامیتم! منابع: متن انگلیسی «Beyond Good and Evil» (ترجمه هلن زیمرن) gutenberg.org ؛ ویکیپدیا («Beyond Good and Evil») en.wikipedia.org en.wikipedia.org ؛ ویکیپدیا («Übermensch») en.wikipedia.org ؛ ویکیپدیا («Beyond Good and Evil», بخش «Structure» و «Background») en.wikipedia.org en.wikipedia.org ؛ مقالات فلسفی و مطالعات تاریخی (شامل SEP نیچه plato.stanford.edu ، Academy of Ideas academyofideas.com ، و منابع معتبر دیگر)؛ نشریات ویکی‌پدیا و بریتانیکا درباره‌ی الیزابت نیچه britannica.com ؛ سایت BigThink درباره استفاده نازی‌ها از نیچه bigthink.com . Citations Nietzsche and Psychology: How to Become Who You Are https://academyofideas.com/2017/02/nietzsche-psychology-become-who-you-are/ Nietzsche’s Life and Works (Stanford Encyclopedia of Philosophy) https://plato.stanford.edu/entries/nietzsche-life-works/ Beyond Good and Evil - Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Beyond_Good_and_Evil Beyond Good and Evil, by Friedrich Nietzsche https://www.gutenberg.org/files/4363/4363-h/4363-h.htm Beyond Good and Evil - Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Beyond_Good_and_Evil Beyond Good and Evil - Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Beyond_Good_and_Evil Beyond Good and Evil - Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Beyond_Good_and_Evil Beyond Good and Evil - Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Beyond_Good_and_Evil Beyond Good and Evil - Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Beyond_Good_and_Evil How the nazis hijacked Nietzsche, and how it can happen to anybody - Big Think https://bigthink.com/thinking/how-the-nazis-hijacked-nietzsche-and-how-it-can-happen-to-anybody/ Elisabeth Förster-Nietzsche | Philosopher, Sister, Writer | Britannica https://www.britannica.com/biography/Elisabeth-Forster-Nietzsche Übermensch - Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%9Cbermensch Beyond Good and Evil, by Friedrich Nietzsche https://www.gutenberg.org/files/4363/4363-h/4363-h.htm Beyond Good and Evil - Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Beyond_Good_and_Evil Beyond Good and Evil, by Friedrich Nietzsche https://www.gutenberg.org/files/4363/4363-h/4363-h.htm Beyond Good and Evil - Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Beyond_Good_and_Evil How the nazis hijacked Nietzsche, and how it can happen to anybody - Big Think https://bigthink.com/thinking/how-the-nazis-hijacked-nietzsche-and-how-it-can-happen-to-anybody/